شبکه یاری کودکان کار

کودکان در بحران سرمایه‌های انسانی

فاطمه قاسم‌زاده-روان‌شناس کودک (روزنامه شرق- سه‌شنبه 21 خرداد 1398- صفحه 16) بحران‌هاي طبيعي با آنکه بيشتر آنها ساخته دست بشرند و ناشي از رويکردها و عملکردهاي نادرست انسان در برابر طبيعت، هنگام وقوع تأثيرات ناگواري در حوزه فردي و اجتماعي بر جاي مي‌گذارند. سيل، زلزله، توفان و ساير بحران‌هاي طبيعي در حوزه فردي، مرگ، آوارگي، بي‌خانماني، اختلالات پس از حادثه مانند ترس، اضطراب، افسردگي، خشونت، خودکشي و… را سبب مي‌شوند و در زمينه اجتماعي، تخريب محيط ‌زيست، دستاوردهاي بشري و ساختارهاي اجتماعي را به همراه دارند. تأثيرات فردي و اجتماعي ناشي از بحران‌هاي طبيعي، در صورت گستردگي و شدت گاه مي‌تواند به بحران‌هاي اجتماعي منجر شود. تجربيات ملي و بين‌المللي نشان داده که کودکان در بحران‌ها و به دلايل مختلف، آسيب‌پذيرترين گروه‌هاي سني هستند: – کودکان با توجه به شرايط سني خود نمي‌توانند از خود مراقبت کنند و نياز به حمايت و توجه بزرگسالان دارند. – کودکان مهم‌ترين سرمايه‌هاي انساني هر جامعه‌اند و در ساختن فرداي هر کشور نقش مؤثري دارند و در شرايط اضطراري و بحراني بايد مورد حمايت قرار گيرند. – کودکان با آنکه آسيب‌پذيرترين گروه‌هاي سني در بحران‌ها هستند، انعطاف‌پذيرترين گروه‌ها نيز به شمار مي‌روند. توجه به اين انعطاف‌پذيري مي‌تواند از آسيب‌پذيري آنها بکاهد. در سيل اخير نيز مشاهده مي‌شد که کودکان از زندگي در چادر، با وجود مشکلات آن و از نرفتن به مدرسه با وجود پيامدهاي آن، از حضور در کنار بزرگسالان و گاه مشارکت در فعاليت‌هاي گروهي آنها با وجود دشواري‌هاي آن، احساس شادي و رضايت مي‌کردند. – کودکي، خلاق‌ترين سال‌هاي زندگي است و مي‌دانيم که خلاقيت کودکان در شرايط بحراني مي‌تواند سبب دستيابي به راه‌حل‌هاي جديد براي کاهش اثرات ناگوار ناشي از بحران باشد. تصاوير گِل‌بازي‌هاي کودکان به‌صورت فردي و گروهي در سيل اخير و شادي ناشي از آن، نمونه‌اي از اين خلاقيت‌هاست. با توجه به تفاوت‌هاي طبيعي کودکان و بزرگسالان در شرايط بحراني، پيشنهاداتي براي مداخله در بحران در ارتباط با کودکان ارائه مي‌شود: کودکان: در پاسخ‌گويي به نيازهاي اساسي انسان‌ها در بحران ازجمله سرپناه، تغذيه، بهداشت، پوشاک، آموزش و… کودکان بايد در اولويت قرار گيرند، زيرا خود نمي‌توانند به‌تنهايي اين نيازها را برآورده كنند. پاسخ‌گويي به همه نيازهاي کودکان: کودکان از نظر رشد در شرايطي قرار دارند که توجه به نيازهاي آنان انتخابي نيست و براي حفظ بقا و سلامت آنها همه نيازهاي اساسي بايد تحقق يابد. يکي از نيازهاي مهم کودکان نياز به بازي و اسباب‌بازي به‌ويژه در موقعيت‌هاي بحراني است. به گفته پياژه، روان‌شناس کودکان، «بازي، کار کودک و اسباب‌بازي، ابزار کار اوست». ممکن است اين نياز براي برخي که از نيازهاي کودکان شناخت عميق ندارند، قابل‌ پذيرش نباشد؛ اما بر اساس يافته‌هاي علمي و تجربي، بازي و اسباب‌بازي به‌ويژه در بحران‌ها از نيازهاي اساسي کودکان است و نقش مؤثري در کاهش آسيب‌هاي ناشي از بحران‌ها دارد. نقش خانواده در بحران‌ها: خانواده بيشترين و عميق‌ترين ارتباطات را با کودکان دارد و به ‌اين ‌علت در پاسخ‌گويي به نيازهاي آنان در بحران‌ها، نقش مؤثري دارد؛ اما براي اينکه خانواده بتواند به اين نقش خود توجه کند، نياز به حمايت و آموزش دارد. به همين علت در بحران‌ها خانواده بعد از کودکان يا همراه با کودکان، در اولويت قرار مي‌گيرد. خانواده‌هاي آموزش‌ديده، به‌ويژه در ساعات اوليه بحران‌ها، مهم‌ترين نجات‌دهندگان اعضاي خود هستند. نقش مردم محلي در بحران‌ها: مردم هر منطقه بحران‌زده، با وجود تحمل شديدترين مشکلات، بيشتر از همه گروه‌ها به‌ويژه در ساعات اوليه وقوع بحران‌ها که هنوز نيروهاي امدادي مداخله نکرده‌اند، مي‌توانند به خود و ديگران ياري رسانند. بررسي‌هاي انجام‌شده در بحران‌هاي بزرگ نشان داده است که بالاترين درصد نجات انسان‌ها، در لحظات اوليه بحران‌ها توسط خانواده‌ها و مردم محلي انجام ‌شده است. به همين علت نظام‌هاي درست مديريت بحران بر آموزش مردم از طريق رويکرد محله‌محور در بحران‌ها تأکيد دارند.