شبکه یاری کودکان کار

• انسان اندیشه‌ی خود را به دو صورت بیان می‌کند. به شکل کلامی که حاصل آن زبان است و به‌صورت غیرکلامی که انواع هنرها را شامل می‌شود. موسیقی، به‌عنوان یک هنر، بیان تفکر غیرکلامی انسان است.

عنصر اصلی در موسیقی، صدا و ریتم است. در موسیقی کودکان به‌ویژه در روش‌های جدید آن، حرکت از عوامل مهم به شمار می‌رود. از سوی دیگر موسیقی کودک با کلام موزون یعنی شعر و ترانه نیز پیوند دارد. به‌این‌ترتیب در موسیقی کودک، صدا، حرکت و کلام درهم می‌آمیزند.

• صدا، پدیده‌ای فیزیکی است که به‌صورت امواج صوتی بر حس شنوایی انسان اثر می‌گذارد و از طریق عصب شنوایی به مغز می‌رسد و در آنجا به کمک تجربیات پیشین تعبیر و تفسیر می‌گردد و شناخت آن محرک حاصل می‌شود. صدا به‌مثابه‌ی پدیده‌ای روانی، دارای بار عاطفی یا هیجانی است و برحسب موزون یا ناموزون بودن، حالت‌های عاطفی متفاوتی در انسان ایجاد می‌کند.

صدا در فرآیند رشد کودکان اهمیت فراوانی دارد. پژوهش‌های جنین‌شناسی نشان داده است که کودک حتی پیش از تولد نیز به صدا واکنش نشان می‌دهد. ازاین‌رو توصیه می‌شود که مادران در دوران بارداری از صداهای ناهنجار پرهیز کنند و به موسیقی آرام گوش فرا دهند زیرا صداهای موزون به کودک آرامش می‌بخشد و صداهای ناهنجار ترس و اضطراب در او ایجاد می‌کند.

• ریتم برای کودک نقش مهمی دارد. کودک حتی قبل از تولد به ریتم واکنش نشان می‌دهد. در دوران بارداری صدای ضربان قلب مادر برای کودک موسیقی آرام بخشی است که او را با مادر پیوند می‌دهد و پس از تولد هم صدا و لالایی مادر در او ایجاد آرامش و نشاط می‌کند.

انسان با ریتم ارتباطی طبیعی دارد. بدن انسان از ریتم خاصی پیروی می‌کند: ضربان قلب، نبض، تنفس، راه رفتن و…

طبیعت نیز آهنگ خاص خود را دارد تا آنجا که می‌توان از آن به‌عنوان موسیقی طبیعت یا موسیقی سبز نام برد. صدای باران، باد، پرندگان، درختان، دریا، رودخانه و… اجزای تشکیل‌دهنده این موسیقی زیبا و آرام‌بخش هستند. به‌این‌ترتیب انسان با ریتم بدن خود و طبیعت پیوندی ارگانیک دارد. بر همین اساس عناصر اصلی موسیقی (صدا، ریتم، حرکت) به‌طور طبیعی با کودک ارتباط دارد و این ارتباط را هیچ دستور و قانونی نمی‌تواند از بین ببرد.

• موسیقی در آموزش، پرورش و درمان کودکان نقش مؤثری دارد.

نتایجی که از تجربیات مراکز پیش از دبستان به‌دست‌آمده است نشان می‌دهد که اگر هنگام انجام فعالیت‌های کودکان مانند نقاشی، کاردستی، بازی، غذا خوردن و… موسیقی مناسبی به‌عنوان پس‌زمینه پخش شود، کودکان در انجام فعالیت‌ها از تمرکز بیشتری برخوردار می‌شوند، شادتر هستند، کارایی بیشتری دارند، کمتر خسته می‌شوند و درمجموع، آن فعالیت را بهتر انجام می‌دهند.

در دوران کودکی، پرورش حواس کودک از اهمیت بسیاری برخوردار است و موسیقی در این زمینه نقش مؤثری دارد. یکی از حواس مهم، حس شنوایی است که با گویایی و تکلم ارتباط مستقیم دارد. با توجه به نقش زبان در تفکر کودک و ارتباط زبان با حس شنوایی، نقش موسیقی در پرورش شنوایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. علاوه بر اثربخشی موسیقی در پرورش شنوایی، موسیقی به علت بار عاطفی مثبت برای کودکان، انگیزه‌ی مناسبی برای یادگیری کودکان در همه‌ی زمینه‌هاست.

موسیقی علاوه بر آن‌که در «بیداری» کودکان تأثیرات مثبتی بر یادگیری آنان دارد، هنگام خواب نیز نقش مؤثری دارد. پژوهش‌هایی که در ارتباط با خواب کودکان انجام‌شده است نشان می‌دهد که موسیقی ملایم و آرام‌بخش، هنگام خواب کودکان سبب می‌شود که آن‌ها زودتر به خواب بروند و خواب بهتری داشته باشند.

• موسیقی در آموزش کودکان، دو نقش عمده دارد. یکی این‌که به علت جذابیت آن برای کودکان نوعی انگیزه یادگیری در آنان ایجاد می‌کند و می‌دانیم که انگیزه، نقش مهمی در یادگیری کودکان دارد. دیگر این‌که کودکان از موسیقی به‌عنوان نوعی سیستم نشانه‌ای در یادگیری استفاده می‌کنند و در به یاد سپردن و به خاطر آوردن مطالب آن را به‌عنوان نشانه و جایگزین به کار می‌برند.

موسیقی علاوه بر اثربخشی بر رشد شناختی کودکان، در رشد عاطفی آنان نیز نقش مؤثری دارد. موسیقی می‌تواند عواطف مثبت مانند شادی، آرامش، مهربانی، دوستی و… را تقویت کند و عواطف منفی ازجمله خشم، ناامیدی، اندوه و… را کاهش دهد.

پرورش احساسات مثبت با استفاده از موسیقی به سلامت روانی کودکان کمک می‌کند، به همین علت از موسیقی به‌عنوان یک روش درمانی برای کاهش مشکلات رفتاری کودکانمی توان استفاده کرد که لازم است توسط متخصص موسیقی‌درمانی انجام گیرد.

موسیقی به‌ویژه اگر به‌صورت گروهی اجرا گردد که معمولاً در مورد کودکان بر این روش تأکید می‌شود، به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان و برقراری ارتباط مؤثر با دیگران کمک می‌کند.

• به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت موسیقی روشی است که به رشد و تحول همه‌جانبه کودکان (رشد جسمی، رشد شناختی، رشد اجتماعی، رشد عاطفی، رشد کلامی) کمک می‌کند و به‌عنوان فعالیتی دلپذیر و موردعلاقه‌ی کودکان نقش مؤثری در آموزش‌وپرورش آنان دارد. آنچه در مورد موسیقی کودکان سؤال‌برانگیز است این است که چرا موسیقی باآنکه بخشی از طبیعت انکارناپذیر کودکان است و در رشد و پرورش آنان نقش مؤثری دارد، از طرف مسئولان آموزش‌وپرورش موردتوجه قرار نگرفته و هرچند گاهی، ممنوعیت آن در مراکز پیش از دبستان اعلام می‌گردد؟

ممکن است گاهی روش‌ها و نوع موسیقی که برای کودکان مورداستفاده قرار می‌گیرد، مناسب نباشد؛ اما این مشکل دلیل حذف موسیقی از فرآیند آموزش‌وپرورش کودکان، به‌ویژه در سال‌های حساس کودکی، نباید باشد.

فاطمه قاسم‌زاده

روان‌شناس کودک

عضو هیأت‌مدیره انجمن پژوهش‌های آموزشی پویا و رئیس هیأت مدیره شبکه یاری کودکان کار

منبع: روزنامه شرق