گفت‌و‌گو با رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:
لزوم حضور سازمان‌های مردم‌نهاد در برنامه‌ریزی و نظارت سید حسن موسوی چِلِکرییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
- فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد را چگونه ارزیابی می‌کنید و به عقیده شما این سازمان‌ها با چه محدودیت‌هایی مواجه هستند؟
موضوع حضور سازمان‌های غیردولتی در کشور را باید از چند منظر بررسی کرد. عموم سازمان‌های مردم‌نهاد یا خیریه در حوزه زنان و کودکان یتیم، معلولان، سالمندان و … فعالیت می‌کنند. بخشی دیگر از سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه‌هایی کار می‌کنند که به آسیب‌های اجتماعی به ویژه مواد مخدر و کودکان کار و خیابان مربوط است. همچنین قسمتی دیگر از این سازمان‌ها در حوزه پیشگیری به معنای عام آن فعالیت می‌کنند.نگاه دولت به سازمان‌های مردم‌نهاد در ادوار مختلف متفاوت بوده است. طی چند سال گذشته فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد از رشد سریع به لحاظ کمّی برخوردار بوده است. در دوره جدید نیز شعار بسترسازی برای مشارنکسازمان‌های مردم‌نهاد مطرح شده است که مسئولان نیز بر اساس این شعار فعالیت‌های خود را متمرکز کرده‌اند.با شروع فعالیت دولت آقای روحانی جلسه‌ای بین رییس جمهور و سازمان‌های غیردولتی برگزار شد و برای تدوین لایحه سازمان‌های غیردولتی اقدام صورت گرفت. این لایحه روی فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه متمرکز می‌شود و قرار است به مجلس برود.در حال حاضر نگاه مناسب‌تری به سازمان‌های غیر دولتی و مردم‌نهاد وجود دارد، اما همچنان این سازمان‌ها تنها فعالیت اجرایی دارند. به عقیده من، لزوم حضور سازمان‌های مردم‌نهاد در برنامه‌ریزی و نظارت ضروری است. متأسفانه در بخش نظارت و برنامه‌ریزی نقش خاصی برای سازمان‌های غیردولتی تعریف نشده که این مهم‌ترین ضعف در بخش سازمان‌های غیر دولتی است. به نظر من، سازمان‌های مردم‌نهاد باید در نظارت، برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی حضور داشته باشند.
- سازمان‌های مردم‌نهاد با چه مشکلاتی روبه‌رو هستند؟
در حال حاضر، سازمان‌های غیر دولتی بیش‌تر در فعالیت‌هایی وارد می‌شوند که دولت یا توان اجرای آن فعالیت‌ها را ندارد یا علاقمند به حضور در آنها نیست. سازمان‌های غیردولتی در حوزه اجتماعی به مراتب مشکلات بیش‌تری دارند. دلیلش این است که بسیاری از سازمان‌های غیردولتی به معنای واقعی کلمه غیردولتی نیستند و گاهی به دولت وابسته‌اند.شاید یکی از دلایل این امر، ماهیت خدماتی است که این نوع مراکز ارائه می‌دهند. به عقیده من، وابستگی برای سازمان‌های غیردولتی سم است. نه اینکه دولت نباید کمک کند، بلکه وابستگی مطلق به دولت اشتباه است. سازمان‌های غیردولتی این وابستگی را می‌توانند با شیوه‌های مختلف کم کنند.برای سازمان‌های غیردولتی به چند شکل می‌توان شرایط درآمدزایی را فراهم کرد. اول واگذاری فعالیت‌هایی است که دولت می‌تواند به بخش غیردولتی واگذار کند. اگر این فضا آماده شود سازمان‌های غیردولتی به سمت کسب درآمد خواهند رفت. دوم جلب مشارکت‌‌های مردمی است. از آنجا که سازمان‌های مردم‌نهاد توسط خود مردم اداره می‌شوند می‌توانند از سمت مردمی که می‌خواهند کمک کنند اقدام به درآمدزایی کنند.سوم ارائه خدمات است که این خدمات می‌تواند در قبال دریافت وجه باشد. فکر می‌کنم این موارد می‌تواند فرصتی باشد که سازمان‌های دولتی بدون وابستگی مطلق به دولت فعالیت کنند. مسئله‌ای که باید به آن توجه داشت این است که سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه اجتماعی نباید نگاه تاجرمآبانه داشته باشند. البته این موضوع به منزلة نفی کسب درآمد نیست، اما این گونه موسسه‌ها نباید تبدیل به موسسة تجاری شوند.
- فکر می‌کنید دولت می‌تواند صیانت از حقوق شهروندی را به سازمان‌های مردم‌نهاد بسپارد؟
به عقیده من، ما باید در دو بخش از ظرفیت‌های سازمان‌های غیردولتی استفاده کنیم؛ اول مشارکت در سه بخشی که پیش‌تر به آن اشاره کردم و سپس مطالبه‌گری اجتماعی است. متأسفانه جایگاهی در حوزة مطالبه‌گری اجتماعی در ایران تعریف نشده است. سازمان‌های مردم‌نهاد در این حوزه می‌توانند به خوبی به ایفای نقش بپردازند. ضمن اینکه در سیاست‌گذاری، نظارت و اجرا نیز می‌توانند فعالیت‌های خودشان را داشته باشند.اگر این بستر فراهم شود آن وقت در عرصه‌های مختلف می‌توانند مشارکت کنند و چه بسا به حقوق شهروندی نیز بپردازند، اما دولت همچنان این بستر را برای مطالبه‌گری به خوبی فراهم نکرده است و فکر می‌کنم دلیل این موضوع نگاه قیم‌مآبانه‌ای است که دولت به سازمان‌های مردم‌نهاد دارد.به همین دلیل است که گاهی سازمان‌های مردم‌نهاد باید چندین و چند مرحله را طی کنند تا بتوانند مجوز فعالیت بگیرند که در بسیاری مواقع این فعالیت‌ها در حوزه امور خیریه قرار دارد. این مسئله نشان می‌دهد که در مجموعة حاکمیت، بلوغ کاملی برای استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد در بخش اجتماعی وجود ندارد.
- سند‌های بالادستی و پشتوانه‌های قانونی برای گسترش فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد وجود دارد؟
بله وجود دارد. قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت که سال 80 مصوب شد و در حال حاضر در برنامة پنجم تنفیذ شده است. همچنین آیین‌نامة تأسیس و مدیریت سازمان‌های مردم‌نهاد نیز در دولت وجود دارد. از طرفی اصل 44 قانون اساسی و سیاست‌های مرتبط با این اصل نیز می‌تواند در حمایت از فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد به کار بیاید.ما از نظر قانونی مشکلی نداریم. مشکل این است که نهاد اجرایی نگران تمرکز زدایی است. مسلم است که حیطة مسئولیت‌های یک مدیر هر چه بزرگ‌تر باشد، قدرت او بیش‌تر می‌شود که البته بنده با این نگاه مخالف هستم و به عقیده من این نگاه، نگاهی منفی است.
- برگزاری بازارچه‌های خیریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به عقیده من برگزاری بازارچه‌ها یک فرصت خوب است که بخشی از آن به درآمدزایی فعالان در این حوزه منجر می‌شود و هم‌زمان، تفکر و روحیه نوع‌دوستی در جامعه تسری پیدا می‌کند که این مسئله می‌تواند برای نسل جوان الگوی خوبی بسازد؛ همچنین می‌تواند مسئولیت‌های اجتماعی ما را به ما گوشزد کند.از سوی دیگر. برگزاری این بازارچه‌ها شور و نشاط خاصی بین برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان به وجود می‌آورد. فکر می‌کنم این موضوع نیز یکی از پیامد‌های مثبتی است که از کنار این بازارچه‌ها به وجود می‌آید.
